Ξ— Ξαβάλα, Ξ»ΟΞ³Ο‰ της γειτνίασής της ΞΌΞµ πεΟΞΉΞΏΟ‡ΞΟ‚ Οπου καλλιεΟΞ³oΟταν Ξ· ΞµΞΎΞ±ΞΉΟετική ποικιλία ΞΊΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ Β«ΞΌΟ€Ξ±ΟƒΞΌΞ¬Ο‚Β» ΞΊΞ±ΞΉ του Ο†Ο…ΟƒΞΉΞΊΞΏΟ Ξ»ΞΉΞΌΞ±Ξ½ΞΉΞΏΟ, που είχε τη δυνατΟτητα εξυπηΟΞτησης μεγάλων εμποΟΞΉΞΊΟΞ½ πλοίων, συγκεντΟΟΞ½ΞµΞΉ στα ΞΌΞσα του 19ΞΏΟ… Ξ±ΞΉΟΞ½Ξ± την εμποΟΞΉΞΊΞ® εκμετάλλευση των καπνΟΞ½ της Βαλκανικής χεΟσονήσου.
Αποτελεί τμήμα της Ξθωμανικής ΑυτοκΟατοΟΞ―Ξ±Ο‚, Οπου συνυπάΟχουν Ξ±ΟΞΌΞΏΞ½ΞΉΞΊΞ¬ Ξλληνες, Ξθωμανοί, ΕβΟΞ±Ξ―ΞΏΞΉ ΞΊΞ±ΞΉ Ξ‘ΟΞΌΞΞ½ΞΉΞΏΞΉ. Ξ— ανάπτυξη του καπνεμποΟΞ―ΞΏΟ… Ο†ΞΟΞ½ΞµΞΉ εμποΟΞΉΞΊΞΏΟΟ‚ ΞΏΞ―ΞΊΞΏΟ…Ο‚ ΞΊΞ±ΞΉ Ξ ΟΞΏΞΎΞµΞ½ΞµΞ―Ξ± ΞµΟ…ΟωπαΟΞΊΟΞ½ χωΟΟΞ½, Ξ³ΞΉΞ± την παΟακολοΟθηση της παΟαγωγής ΞΊΞ±ΞΉ την εξασφάλιση των πολυπΟθητων καπνΟΞ½, που ΞΞΊΞ±Ξ½Ξ±Ξ½ γνωστή την Ο€Ολη ΞΌΞ±Ο‚ στα Ο€ΞΟατα του ΞΊΟσμου. Στην Ξαβάλα Ξ΄ΟαστηΟιοποιοΟνταν 50 ΞΊΞ±ΞΉ πλΞΞΏΞ½ καπνεμποΟΞΉΞΊΞΟ‚ επιχειΟήσεις, ΞΏΞΉ οποίες συναλλάσσονται εμποΟΞΉΞΊΞ¬ ΞΌΞµ την ΕυΟΟπη, την ΑλεξάνδΟΞµΞΉΞ±, την ΞωνσταντινοΟπολη ΞΊΞ±ΞΉ την ΞδησσΟ.
Στα Ο„Ξλη του 19ΞΏΟ… Ξ±ΞΉΟΞ½Ξ± ΞΊΞ±ΞΉ στις Ξ±ΟΟ‡ΞΟ‚ του 20ΞΏΟ… Ξ· Ξαβάλα ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΌΞ―Ξ± Ο€Ολη πολυπολιτισμική, ΞΊΞ±ΞΈΟΟ‚ συγκεντΟΟΞ½ΞµΞΉ ΞΊΟσμο Ξ±Ο€Ο Ολες τις γωνιΞΟ‚ της Ξ³Ξ·Ο‚. ΑναμειγνΟονται ήθη, ΞΞΈΞΉΞΌΞ±, ΞΈΟησκείες ΞΊΞ±ΞΉ λαοί, που ΞΌΞσα Ξ±Ο€Ο Ο„ΞΏ αλισβεΟίσι του ΞΊΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ Ξ΄Ξ·ΞΌΞΉΞΏΟ…ΟΞ³ΞΏΟΞ½ πλοΟτο ΞΊΞ±ΞΉ ΞµΟ…Ξ·ΞΌΞµΟΞ―Ξ± Ξ³ΞΉΞ± την Ο€Ολη ΞΊΞ±ΞΉ την ΞµΟ…ΟΟτεΟΞ· πεΟιοχή.
Το 1923 ΞΌΞµ την ανταλλαγή των πληθυσμΟΞ½ ΞΌΞµΟ„Ξ±ΞΎΟ Ξ•Ξ»Ξ»Ξ¬Ξ΄Ξ±Ο‚ ΞΊΞ±ΞΉ ΤουΟκιάς, Ξ· καλλιΞΟΞ³ΞµΞΉΞ± του ΞΊΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ Ξ±Ο€ΞΏΟ„Ξλεσε τη βάση Ξ³ΞΉΞ± την ενσωμάτωση του Ο€ΟΞΏΟƒΟ†Ο…Ξ³ΞΉΞΊΞΏΟ Ο€Ξ»Ξ·ΞΈΟ…ΟƒΞΌΞΏΟ ΟƒΟ„Ξ·Ξ½ ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞ―Ξ± της χωΟάς ΞΊΞ±ΞΉ συγχΟΟνως το ΞΊΞΞ½Ο„ΟΞΏ των κοινωνικΟΞ½ Ξ±Ξ³Ονων.
Στην Ο€Ολη της Ξαβάλας καταγΟάφονται 262 συγκΟοτήματα καπναποθηκΟΞ½. ΞΞΉ πεΟισσΟτεΟΞµΟ‚ Ξ±Ο€Ο Ξ±Ο…Ο„ΞΟ‚ ήταν χτισμΞΞ½ΞµΟ‚ κατά μήκος της παΟαλιακής, Ο€ΟΞΏΞΊΞµΞΉΞΌΞΞ½ΞΏΟ… Ξ½Ξ± διευκολΟνεται Ξ· μεταφοΟΞ¬ του ΞΊΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ ΟƒΟ„Ξ± πλοία. ΞΞΉ καπναποθήκες ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ κτίΟΞΉΞ±-ΞΌΞ¬ΟτυΟΞµΟ‚ της Ξ¬ΟΟηκτης σχΞσης του ΞΊΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ ΞΌΞµ την Ο€Ολη.
Τη 1Ξ· δεκαετία του 20ΞΏΟ… Ξ±ΞΉΟΞ½Ξ± Ξ· Ξαβαλά αποκτά ΟΟΞ· μεγαλοΟπολης: Ξ±Ξ½ΞµΞ³ΞΟθησαν ΞΌΞµΞ³Ξ±Ξ»ΟΟ€Οεπη κτίΟΞΉΞ±, ΞΉΞ΄Ουθήκαν σωματεία, χτίστηκαν καπναποθήκες, σχολειά, νοσοκομείο, βιβλιοθήκη, κινηματογΟάφοι, εκκλησιΞΟ‚.
Ήδη Ξ±Ο€Ο Ο„ΞΏ 19ΞΏ Ξ±ΞΉΟΞ½Ξ± Ξ· Ξαβαλά αποτΞλεσε τον ΞΊΞµΞ½Ο„ΟΞΉΞΊΟ Ο€Ολο του διεθνοΟΟ‚ εμποΟΞ―ΞΏΟ… της ΞµΟ…Ξ³ΞµΞ½ΞστεΟΞ·Ο‚ Ξ±Ο€Ο Ολες τις καπνικΞΟ‚ ποικιλίες, που καλλιεΟΞ³ΞΏΟνται Ξ±Ξ½Ξ¬ τον ΞΊΟσμο, του μπασμά. ΞΞΉ παΟάγοντες που συνετΞλεσαν σ΄ Ξ±Ο…Ο„Ο, ήταν το κλίμα, ΞΊΞ±ΞΈΟΟ‚ ΞΊΞ±ΞΉ Ξ· γεωγΟαφική ΞΈΞση ΞΊΞ±ΞΉ το λιμάνι της.
Τον 20ΞΏ Ξ±ΞΉΟΞ½Ξ± ΞΊΞ±ΞΉ ΞΊΟ…Οίως μετά την ανταλλαγή πληθυσμΟΞ½ ΞΌΞµΟ„Ξ±ΞΎΟ Ξ•Ξ»Ξ»Ξ¬Ξ΄Ξ±Ο‚ ΞΊΞ±ΞΉ ΤουΟκιάς το 1923, Ξ· καλλιΞΟΞ³ΞµΞΉΞ± του ΞΊΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ Ξ±Ο€ΞΏΟ„Ξλεσε τη βάση Ξ³ΞΉΞ± την ενσωμάτωση του Ο€ΟΞΏΟƒΟ†Ο…Ξ³ΞΉΞΊΞΏΟ Ο€Ξ»Ξ·ΞΈΟ…ΟƒΞΌΞΏΟ ΟƒΟ„Ξ·Ξ½ ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞ―Ξ± της Ο‡ΟΟΞ±Ο‚ ΞΊΞ±ΞΉ συγχΟΟνως το ΞΊΞΞ½Ο„ΟΞΏ των κοινωνικΟΞ½ Ξ±Ξ³Ονων, στην Ξαβάλα ΞΉΞ΄ΟΟονται τα Ο€ΟΟτα συνδικαλιστικά σωματεία ΞΊΞ±ΞΉ καταγΟάφεται Ξ· Ο€ΟΟτη απεΟΞ³Ξ―Ξ± των Βαλκανίων, το 1879.
Το Ξουσείο ΞΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ ΞΉΞ΄ΟΟΞΈΞ·ΞΊΞµ το 2003, Ο€ΟΞΏΞΊΞµΞΉΞΌΞΞ½ΞΏΟ… Ξ½Ξ± αποτίσει Ο†ΟΟΞΏ τιμής σε Ολους αυτοΟΟ‚ τους Ξ±Ξ½ΞΈΟΟπους, που ΞΌΞµ ΞΌΟχθο, ΞµΟγατικΟτητα, αστείΟευτη ΞΈΞληση ΞΊΞ±ΞΉ ΞµΟ…ΟηματικΟτητα, δημιοΟΟγησαν ΞΞ½Ξ±Ξ½ ΞΊΞΏΞΉΞ½Ο‰Ξ½ΞΉΞΊΟ Ο€Ξ»ΞΏΟτο, τον Οποιο Ξ³ΞµΟ…Ομαστε σήμεΟΞ± ΞµΞΌΞµΞ―Ο‚, σε τοΟτο το Ο‡ΟΟΞΏ, Οπου υπάΟχει καπνΟΟ‚ ΞΊΞ±ΞΉ Ξ· ΞΌΟ…Οωδιά του αγγίζει τις αισθήσεις του επισκΞπτη.
Ξαπνομάγαζα, επεξεΟγασία, καπνΞμποΟΞΏΞΉ ΞΊΞ±ΞΉ καπνεΟγάτες, στοιβαδΟΟΞΏΞΉ, Ο„ΟΞ³ΞΊΞµΟ‚, «σαλΟΞ½ΞΉΞ± επεξεΟγασίας», Ξ»ΞΞΎΞµΞΉΟ‚ Ο„Οσο ΞΏΞΉΞΊΞµΞ―ΞµΟ‚, ΞΌΞ± ΞΊΞ±ΞΉ Ο„Οσο ΞΌΞ±ΞΊΟΞΉΞ½Ξς…
ΙνστιτοΟτο ΞοινωνικΟΞ½ Ξινημάτων ΞΊΞ±ΞΉ ΙστοΟΞ―Ξ±Ο‚ ΞΞ±Ο€Ξ½ΞΏΟ (Ξ™.Ξ.Ξ.Ξ™.Ξ.) ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΌΞΉΞ± ΞΞ· ΞΟ…Ξ²ΞµΟνητική, ΞΌΞ· ΞΊΞµΟδοσκοπική ΞΏΟγάνωση που συστήθηκε στην Ξαβάλα το 2008. Το ΙνστιτοΟτο επιδιΟΞΊΞµΞΉ Ξ½Ξ± αναδείξει την τοπική, βαλκανική ΞΊΞ±ΞΉ ΞµΟ…ΟωπαΟΞΊΞ® ΙστοΟΞ―Ξ± της ΞΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞ―Ξ±Ο‚ του ΞαπνοΟ, Ξ½Ξ± φωτίσει τις διάφοΟΞµΟ‚ πτυχΞΟ‚ ΞΌΞΉΞ±Ο‚ δυναμικής ΞΊΞ±ΞΉ εξωστΟεφοΟΟ‚ οικονομικής Ξ΄ΟαστηΟΞΉΟτητας Ξ· οποία δημιοΟΟγησε πλοΟτο ΞΊΞ±ΞΉ ΞµΟ…Ξ·ΞΌΞµΟΞ―Ξ± ΞΊΞ±ΞΉ ΞφεΟΞµ σε επαφή διαφοΟετικΞΟ‚ κοινωνίες, ΞµΞΈΞ½ΞΉΞΊΞΟ‚ ΞΏΞΉΞΊΞΏΞ½ΞΏΞΌΞ―ΞµΟ‚ ΞΊΞ±ΞΉ πολιτισμοΟΟ‚. ΕμπνεΟΞΌΞµΞ½ΞΏ Ξ±Ο€Ο ΞΞ½Ξ± παΟελθΟΞ½ Ξ³Ονιμων επιχειΟηματικΟΞ½ ΞµΞΎΞΏΟμήσεων, κοινωνικΟΞ½ Ξ±Ξ³Ονων, συνδικαλιστικΟΞ½ Ξ΄Οάσεων, πολιτικΟΞ½ αλλά ΞΊΞ±ΞΉ πολιτισμικΟΞ½ ζυμΟσεων, επιθυμεί Ξ½Ξ± αναδείξει το Ξ³ΞµΞ³ΞΏΞ½ΟΟ‚ Οτι Ξ· ΑνθΟΟπινη Ξ ΞµΟΞΉΟ€Ξτεια ΞµΞ―Ξ½Ξ±ΞΉ ΞΊΞΏΞΉΞ½Ξ® σε Ο„Οπους, Ο‡ΟΟΞ½ΞΏΟ…Ο‚ ΞΊΞ±ΞΉ εποχΞΟ‚ ΞΊΞ±ΞΉ Ξ½Ξ± φωτίσει τους Ξ΄ΟΟΞΌΞΏΟ…Ο‚ ΞΊΞ±ΞΉ τους Ο„ΟΟπους Ξ³ΞΉΞ± ΞΌΞΉΞ± συνεχή, σταθεΟΞ® ΞΊΞ±ΞΉ αλληλΞΞ³Ξ³Ο…Ξ± ΞµΟ…Ξ·ΞΌΞµΟΞ―Ξ±.